Stenen van Grebbelinie en van Mussert

Halverwege de 19e eeuw werden in de Grebbelinie (van 1744) hardstenen paaltjes geplaatst in opdracht van het Ministerie van Oorlog.

De grenspalen waren bedoeld om de militaire rijksgronden af te bakenen. (Hoe precies klopte die ‘kopie van de kadastrale kaart’?) De grensstenen zijn eenvoudig te herkennen aan de boven het volgnummer ingegraveerde ‘O’ van Oorlog. (Het ministerie van Oorlog ging juist in de Koude Oorlog, in 1959, ministerie van Defensie heten). In een begroting van onderhoud uit 1880 meldde de Genie te Amersfoort het aantal van 257 hardstenen en 179 houten grenspalen. De laatste rotten weg. Een lijst met nu nog aanwezige stenen ‘grenspalen’ op de website www.grebbelinie. nl zegt van de palen 08 en 09: ‘De grenspalen zijn beschadigd. Beide liggen momenteel op het terrein van Museum Spakenburg.’ De bezoekende moeder José Broekhuizen mailde me vragend: ‘De palen met nummer 8 en 9 lagen er wat verloren bij, worden zulke stenen nog gerestaureerd?’ (Het is een terechte vraag, want sinds 2011 is de Grebbelinie een rijksmonument en worden de sporen en restanten ervan zoveel mogelijk zichtbaar gemaakt).

Paal 13 in het museum is fraaier bewaard en is dus afgebeeld. Ook deze drie museale stenen staan niet meer op hun oorspronkelijke plek. Het rode bordje verklapt ook netjes dat paal 13 stond bij de ‘batterij ten westen van de haven’. Voor ons, onverwachts, was naast de militaire grenssteen de presentie van weer een provinciale Mussertpaal (grenssteen). Eén in Hoogland is al behandeld in Geo-info 2019-2 (pag. 15). In Spakenburg staat op het bordje daarbij kortweg: ‘Paal ter aanduiding van doorgaande provinciale wegen in Utrecht. Deze werden na 1930 geplaatst.’ (Dat klopt, Mussert was tot 1934 hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat daar.) De combinatie van de twee stenen is ook curieus: naast een Mussertsteen dus een steen van de Grebbelinie, die alleen in 1940 werd gebruikt en wel voor de verdediging tegen zíjn Germaanse vrienden. Frederiek werd er weer mooi bij gefotografeerd door haar moeder, beiden weer dank! De rol van (op de foto) de brugklasser bij ook deze grenspalen rond Nijkerk was breed. Zij was weer méér dan alleen die van een levende schaalbalk om een idee te geven van de grootte van de stenen! Zo moesten de deels lage stenen altijd eerst worden opgezocht met wat ondergetekende dankzij internet maar globaal kon doorgeven…